Rak jajnika
Informacje ogólne
Przyczyną powstawania raka jajnika jest nieprawidłowy wzrost komórek budujących jajniki – gruczoły płciowe występujące wyłącznie u osób płci żeńskiej (kobiet). Jajniki odpowiadają za produkcję komórek jajowych niezbędnych w procesie rozmnażania oraz wydzielanie żeńskich hormonów płciowych. Rak jajnika jest odpowiedzialny za więcej zgonów, niż którykolwiek inny nowotwór ginekologiczny, stanowiąc ósmy najczęściej spotykany nowotwór złośliwy i piątą najczęstszą przyczynę śmierci u kobiet (wg. Raportu SEER 18). Występuje częściej u osób rasy białej, niż u Afroamerykanek.
Rodzaje raka jajnika
Istnieją trzy typy raka jajnika, sklasyfikowane według rodzaju komórek, z których powstaje nowotwór (klasyfikacja WHO). Należą do nich:
- Nowotwory pochodzenia nabłonkowego: guzy występujące w nabłonku – tkance powierzchniowej jajnika. Rodzaj ten stanowi około 90% przypadków raka jajnika. Ryzyko zachorowania na raka jajnika pochodzenia nabłonkowego wzrasta wraz z wiekiem i dotyczy głównie kobiet po 60. roku życia, ale może wystąpić w każdym momencie. Istnieje kilka różnych rodzajów raka jajnika pochodzenia nabłonkowego:
- Surowicze
- Śluzowe
- Endometrioidalne
- Jasnokomórkowe
- Z nabłonka przejściowego (guzy Brennera)
- Nowotwory zarodkowe: guzy powstające z komórek produkujących komórki jajowe, znajdujących się w jajnikach. Rak jajnika tego typu może wystąpić u kobiet w każdym wieku, ale najczęściej dotyczy on nastolatek i młodych dorosłych poniżej 30. roku życia. Około 5% przypadków raka jajnika to guzy zarodkowe. Istnieje kilka różnych rodzajów zarodkowego raka jajnika:
- Rozrodczak (dysgerminoma)
- Rak pęcherzyka żółtkowego (EST, endodermal sinus tumor)
- Rak zarodkowy (carcinoma embryonale)
- Nabłoniak kosmówkowy (choriocarcinoma)
- Potworniak (teratoma)
- Guzy germinalne mieszane (neoplasma malignom germinale mix tum ovarii)
- Guzy sznurów płciowych i podścieliska: guzy powstające w tkance łącznej spajającej jajnik i produkujące żeńskie hormony płciowe – estrogen i progesteron. Guzy sznurów płciowych i podścieliska występują relatywnie rzadko i stanowią około 1% wszystkich przypadków raka jajnika. Do tego typu nowotworów zaliczamy:
- Ziarniszczak (folliculoma; ang. granulosa cell tumor)
- Grupa włókniako-otoczkowiaków (thecoma, fibrothecoma, fibroma)
- Guzy z komórek Sertolego i Leydiga (androblastoma)
- Guz z komórek lipidowych
Czynniki ryzyka
Szereg czynników może zwiększyć ryzyko zachorowania na raka jajnika. Niektóre z tych czynników można kontrolować, na przykład poprzez rezygnację z palenia tytoniu, natomiast na inne pacjentka nie ma wpływu – na przykład na obciążenie genetyczne.
Czynniki ryzyka zachorowania na raka jajnika obejmują:
- Wiek
- Otyłość
- Przeszłość położniczą (im więcej ciąż tym niższe ryzyko zachorowania)
- Antykoncepcję (obniża prawdopodobieństwo rozwoju)
- Operacje ginekologiczne
- Farmakologiczne leczenie niepłodności
- Androgeny (wzrost poziomu w organizmie)
- Terapię estrogenową i terapię hormonalną
- Występowanie raka jajnika, raka piersi lub raka jelita grubego w rodzinie
- Zespoły nowotworowe w rodzinie
- Dziedziczny zespół rak piersi–rak jajnika
- Zespół guzów hamartomatycznych związany z mutacjami PTEN
- Dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością
- Zespół Peutza-Jeghersa
- Polipowatość związaną z MUTYH
- Raka piersi w wywiadzie
Objawy
Rak jajnika może dawać wiele różnych, niespecyficznych objawów. Ich wystąpienie jest bardziej prawdopodobne, jeżeli nowotwór rozprzestrzenił się poza jajniki. Niemniej jednak oznaki mogą być również zauważalne we wczesnym stadium zaawansowania choroby. Najczęściej spotykane objawy obejmują:
- Wzdęcia
- Ból miednicy lub jamy brzusznej
- Trudności w jedzeniu lub szybkie uczucie sytości
- Objawy ze strony układu moczowego, takie jak parcie naglące lub częstomocz
- Uczucie zmęczenia
- Rozstrój żołądka
- Ból pleców
- Ból podczas stosunku
- Zaparcia
- Zaburzenia cyklu miesiączkowego
- Obrzęk jamy brzusznej przy jednoczesnej utracie masy ciała
Rokowanie
Przeżywalność w przypadku raka jajnika jest silnie związana ze stopniem zaawansowania nowotworu: w przypadku wczesnego wykrycia choroby – w I lub II stadium – wskaźnik 5-letniego przeżycia wynosi odpowiednio 95% i 65%; jednakże ze względu na brak charakterystycznych objawów rak jajnika jest również zwany „cichym zabójcą”, ponieważ 75% pacjentek zgłasza się do lekarza w zaawansowanym stadium choroby – III lub IV – bez żadnych wcześniejszych objawów. W takich przypadkach wskaźniki przeżycia są niskie.
Ponadto, podobnie jak w przypadku raka płuca, konieczne jest usunięcie podejrzanych guzów jajnika, które w większości przypadków nie mają charakteru złośliwego (każdego roku tylko w Stanach Zjednoczonych usuwa się 200–300 tysięcy podejrzanych guzów jajnika).
Diagnostyka raka jajnika
UWAGA: WCZESNE WYKRYCIE RAKA JEST KLUCZOWE – POSTAWIENIE PRAWIDŁOWEJ DIAGNOZY WE WCZESNYM STADIUM, PRZED ROZROŚNIĘCIEM LUB ROZPRZESTRZENIENIEM SIĘ ZMIAN, ZWIĘKSZA SZANSE NA SKUTECZNE LECZENIE. W PRZYPADKU WYSTĘPOWANIA PRZERZUTÓW LECZENIE STAJE SIĘ TRUDNIEJSZE, A OGÓLNE SZANSE PACJENTA NA PRZEŻYCIE SĄ O WIELE NIŻSZE.
Jak przedstawiono na poniższym wykresie, w przypadku raka jajnika, jak i wielu innych nowotworów złośliwych, śmiertelność jest znacznie wyższa u pacjentów, u których choroba została zdiagnozowana w zaawansowanym stadium lub u których występują przerzuty do innych organów.
Stan wiedzy
Obecnie nie istnieje żadna skuteczna metoda wczesnego wykrywania raka jajnika. Zazwyczaj diagnoza stawiana jest w zaawansowanym stadium choroby i jedynie połowa kobiet przeżywa więcej niż 5 lat od momentu wykrycia nowotworu.
Liczne badania wykazały, że rokowanie i przeżywalność zależą w dużej mierze od wielkości guza pozostającego w organizmie po pierwszej operacji. Pacjentki z pozostałościami guza lub guzkami o średnicy mniejszej niż 1 centymetr mają największe szanse na wyleczenie i wieloletnie przeżycie.
U większości kobiet cierpiących na raka jajnika występują objawy. Są one jednak często niejednoznaczne i mogą być utożsamiane z innymi, mniej poważnymi procesami, takimi jak niestrawność czy przyrost masy ciała, a także skutkami starzenia się, co czyni postawienie prawidłowej diagnozy niezwykle trudnym. W przypadku podejrzenia zmian patologicznych wykonywane jest badanie fizykalne, a następnie – jeżeli badanie palpacyjne wykaże powiększony jajnik lub płyn w jamie brzusznej (wodobrzusze) – przeprowadzane są dalsze procedury diagnostyczne, takie jak ultrasonografia (USG), tomografia komputerowa (TK), pozytonowa tomografia emisyjna (PET) lub rezonans magnetyczny (MRI).
Dotychczas testowano różne metody wczesnego wykrywania choroby, w tym wykorzystanie markera nowotworowego CA 125, ale wyniki tych prób nie były zadowalające – marker ten charakteryzuje się niską czułością w początkowym stadium zaawansowania raka, a wysoki odsetek wyników jest fałszywie dodatni (FP) u kobiet przed menopauzą.
Przez pewien czas oznaczanie HE4 – „nowatorskiego” markera nowotworowego – zapewniało większą czułość na wczesnym etapie choroby oraz większą swoistość; w rezultacie poprzez połączenie wartości markerów CA 125 i HE4 oraz stadia menopauzy pacjentek powstał algorytm ROMA (algorytm obliczania ryzyka zachorowania na raka jajnika) o 3 zmiennych i niskiej złożoności, pomagający lekarzom w diagnozowaniu raka jajnika.
Inne podejście miało na celu ułatwienie rozpoznawania choroby na wczesnym etapie poprzez łączenie wartości markera CA 125 i cech charakterystycznych guza jajnika widocznych w badaniu ultrasonograficznym, co doprowadziło do opracowania programu RMI (indeksu ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej dla raka jajnika).
Oba te algorytmy są przydatne podczas diagnozowania guzów jamy brzusznej oraz monitorowania skuteczności terapii. Niemniej jednak możliwe jest dalsze udoskonalanie tych rozwiązań – algorytm ROMA nie uwzględnia wyników badania ultrasonograficznego lub wieku pacjentki, a program RMI nie wykorzystuje najlepszego dostępnego obecnie markera raka jajnika (HE4), a także innych zmiennych, których powiązanie z tą chorobą zostało udowodnione i wykorzystane w opracowanym przez nas algorytmie MBDAA służącym do wykrywania raka jajnika.
Rewolucja w diagnostyce
To właśnie w tym zakresie nasze rozwiązanie może okazać się pomocne. Ten innowacyjny, nieinwazyjny, precyzyjny i opłacalny test, oparty na prostym badaniu krwi mogącym wykryć raka jajnika, charakteryzuje się czułością wynoszącą 93,8% i swoistością wynoszącą 94,4%, jednocześnie wyraźnie zmniejszając liczbę wyników fałszywie dodatnich i fałszywie ujemnych, typowych dla innych procedur diagnostycznych.
Aby uzyskać więcej informacji dotyczących algorytmu MBDAA służącego do ułatwiania diagnostyki raka jajnika (OncoOVARIAN Dx), należy kliknąć na poniższy przycisk: