Badania przesiewowe w kierunku nowotworów złośliwych
Informacje ogólne
Sprawdzenie, czy u pacjentów, którzy nie doświadczają żadnych objawów nie występuje nowotwór złośliwy (lub komórki, które mogą go utworzyć) jest określane mianem badań przesiewowych.
Badania te pomagają lekarzom w wykrywaniu i leczeniu różnych rodzajów raka na wczesnym etapie, przed pojawieniem się objawów. Wczesna diagnoza jest niezwykle istotna, ponieważ wykrycie nieprawidłowej tkanki lub nowotworu złośliwego w początkowym stadium zaawansowania zwiększa szanse na jego wyleczenie. Zanim pojawią się pierwsze objawy, rak może już zacząć się rozprzestrzeniać, co czyni go trudniejszym do pokonania.
Wykazano, że szereg badań przesiewowych umożliwia wczesne wykrycie nowotworu złośliwego i zmniejsza ryzyko śmierci z jego powodu.
Należy jednak pamiętać, że badania przesiewowe – oprócz ich niezaprzeczalnych zalet – mogą być również potencjalnie szkodliwe:
- Niektóre z badań przesiewowych mogą powodować krwawienie lub inne problemy zdrowotne.
- Badania przesiewowe mogą dawać wyniki fałszywie dodatnie, tj. wskazywać na istnienie nowotworu złośliwego u zdrowego pacjenta. Wyniki fałszywie dodatnie mogą powodować niepokój u chorego i zazwyczaj prowadzą do wykonywania kolejnych testów i zabiegów, które także mogą być szkodliwe.
- Badania przesiewowe mogą również dawać wyniki fałszywie ujemne, tj. wskazywać na nieobecność nowotworu złośliwego, mimo że występuje on u pacjenta. Wyniki fałszywie ujemne mogą dawać choremu złudną pewność o dobrym stanie zdrowia, opóźniając tym samym postawienie diagnozy i potencjalnie prowadząc do odwlekania wizyty lekarskiej nawet w przypadku pojawienia się objawów.
- Badania przesiewowe mogą również prowadzić do postawienia fałszywego rozpoznania, jeżeli test prawidłowo wskazuje na obecność zmian nowotworowych u pacjenta, ale tempo ich wzrostu jest niskie i nie są one szkodliwe dla chorego w okresie jego życia. Leczenie takich nowotworów złośliwych określane jest mianem leczenia zbędnego.
Badania przesiewowe zmniejszające liczbę zgonów z powodu nowotworów złośliwych
Kolonoskopia, sigmoidoskopia oraz badanie kału na obecność krwi utajonej
Wykazano, że badania te zmniejszają liczbę zgonów z powodu raka jelita grubego. Kolonoskopia i sigmoidoskopia służą również do zapobiegania nowotworowi złośliwemu jelita grubego, ponieważ pozwalają na wykrycie patologicznych zmian w jelicie grubym (polipów), które można następnie usunąć zanim przekształcą się w raka. Eksperci zalecają, aby osoby z grupy umiarkowanego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego przechodziły badania przesiewowe pomiędzy 50. i 75. rokiem życia.
Niskodawkowa spiralna tomografia komputerowa
Wykazano, że to badanie przesiewowe w kierunku raka płuca przyczynia się do zmniejszenia liczby zgonów z powodu tej choroby wśród nałogowych palaczy pomiędzy 55. i 74. rokiem życia.
Mammografia
Udowodniono, że to badanie przesiewowe w kierunku raka piersi zmniejsza liczbę zgonów z powodu tej choroby wśród kobiet pomiędzy 40. i 74. rokiem życia, a w szczególności u kobiet powyżej 50. roku życia.
Badanie cytologiczne i badanie na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV)
Badania te ograniczają liczbę zachorowań na raka szyjki macicy, ponieważ umożliwiają one identyfikację patologicznych komórek i rozpoczęcie leczenia zanim przekształcą się one w nowotwór złośliwy. Przyczyniają się one również do zmniejszenia liczby zgonów z powodu raka szyjki macicy. Zaleca się, aby kobiety rozpoczynały regularne badania w wieku 21 lat i kontynuowały je do 65. roku życia, o ile ostatnie wyniki są prawidłowe.
Inne badania przesiewowe
Oznaczenie poziomu alfa-fetoproteiny we krwi
Badanie to jest czasami stosowane – w połączeniu z badaniem ultrasonograficznym wątroby – w celu wczesnego zdiagnozowania raka wątroby u osób z grupy wysokiego ryzyka.
Rezonans magnetyczny (MRI) piersi
To badanie przesiewowe jest często stosowane u kobiet, które są nosicielkami mutacji genu BRCA1 lub BRCA2, ponieważ znajdują się one w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi oraz w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na inne nowotwory złośliwe.
Badanie poziomu markera nowotworowego CA 125
To badanie krwi, przeprowadzane często razem z transwaginalnym badaniem ultrasonograficznym, ułatwia wczesne wykrycie raka jajnika, w szczególności u kobiet z grupy podwyższonego ryzyka. Pomimo że badanie to może pomóc w rozpoznawaniu raka jajnika u kobiet, u których występują objawy, a także w ocenianiu nawrotów tego nowotworu złośliwego u kobiet, u których został on wcześniej stwierdzony, skuteczność tego testu jako badania przesiewowego w kierunku raka jajnika nie została udowodniona.
Kliniczne badanie piersi i regularne samobadanie piersi
Nie udowodniono, aby rutynowe badanie piersi przez pracowników służby zdrowia lub przez same kobiety zmniejszało liczbę zgonów z powodu raka piersi. Niemniej jednak, jeżeli kobieta lub pracownik służby zdrowia wyczuje guzek lub inną niepokojącą zmianę w piersi, należy ją bezwzględnie zbadać.
Badanie poziomu markera nowotworowego PSA
To badanie krwi, przeprowadzane często wraz z badaniem per rectum, ułatwia wykrycie raka gruczołu krokowego na wczesnym etapie. Niemniej jednak, eksperci nie zalecają już wykonywania rutynowych badań poziomu PSA u większości mężczyzn, ponieważ badania wykazały, że test ten ma niewielki lub wręcz zerowy wpływ na liczbę zgonów z powodu raka gruczołu krokowego i może prowadzić do stawiania fałszywych rozpoznań i wdrażania zbędnego leczenia.
Badania skóry
Lekarze często zalecają, aby osoby znajdujące się w grupie ryzyka zachorowania na raka skóry poddawali się regularnym badaniom skóry wykonywanym przez pracowników służby zdrowia lub przeprowadzali je samodzielnie. Nie udowodniono, aby badania takie zmniejszały ryzyko śmierci z powodu raka skóry. Mogą one również prowadzić do wdrażania zbędnego leczenia. Niemniej jednak, pacjenci powinni być świadomi zmian pojawiających się na ich skórze, takich jak nowe znamię lub zmiana charakteru istniejącego znamienia, oraz niezwłocznie zgłaszać je swojemu lekarzowi.
Transwaginalne badanie ultrasonograficzne
To badanie przesiewowe, podczas którego tworzone są obrazy jajników i macicy, jest czasami stosowane u kobiet z grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na raka jajnika (ze względu na mutacje genu BRCA1 lub BRCA2) lub raka endometrium (ze względu na zespół Lyncha). Nie wykazano, jednakże, aby badanie to zmniejszało liczbę zgonów z powodu któregokolwiek z tych nowotworów złośliwych.
Wirtualna kolonoskopia
Badanie to pozwala na nieinwazyjne zbadanie okrężnicy i odbytnicy, bez wprowadzania wzierników do wnętrza ciała. Nie wykazano, jednakże, aby zmniejszało ono liczbę zgonów z powodu raka jelita grubego.